Basisinkomen in Nederland
Een basisinkomen heeft een aantal voordelen. Allereerst bestrijding van armoede en de armoede-val. Een ander voordeel is het bevorderen van economische emancipatie en economische zelfstandigheid, juist voor de mensen met de laagste inkomens. Een voordeel is ook dat de economie schokbestendiger wordt. Het is makkelijker de consumptie op peil te houden. En de laatste die ik zeker wil noemen, is de rechtvaardiger verdeling van de inkomsten uit automatisering en robotisering, die nu vooral naar de kapitaalverschaffers gaan en leiden tot verlies van veel “middenklasse-banen”
Er zijn enkele argumenten tegen de invoering van een basisinkomen. Eén argument is ethisch: je moet werken voor je geld, één voorspelt ons gedrag: mensen stoppen met werken als ze gratis geld krijgen. Het laatste en misshien wel meest gebruikte argument is dat het onbetaalbaar is. In dit stuk ga ik diepgaand in op het argument van de onbetaalbaarheid, maar voordat ik dat doe, nog even iets over de eerste twee argumenten tegen invoering van een basisinkomen.
Dat je moet werken voor je geld of eigenlijk voor je eten is een notie die afkomstig is van het verhaal van de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs. Dat was geen goed ding, maar een straf!
Of veel mensen stoppen met de betaalde banen zoals we die nu kennen weet ik niet. Niet alle betaalde banen zijn zinvol en veel onbetaald werk is juist heel zinvol. Zo/n 20% van de werkenden zegt zelf dat ze een zgn. "bullshitbaan" hebben. Een baan die eigenlijk niets toevoegt.
Een basisinkomen maakt het makkelijker om de dingen te doen die je zelf zinvol vindt. Een groot deel van de bevolking zal toch ook op zoek gaan naar de extra financiële ruimte van een betaalde baan naast het basisinkomen. Een basisinkomen biedt iedereen meer kans om eigen keuzes te maken tussen werk en privé, tussen betaald en vrijwillig werk.
Er zullen vast ook mensen zijn die helemaal niets willen doen.. ik denk dat dat aantal beperkt is.
Dan nu de (on-)betaalbaarheid van het basisinkomen in Nederland
Voor onderstaande globale berekening heb ik de meest recente gegevens van het CBS en de miljoenennota gebruikt.
Je kunt keuzes maken in de hoogte van het basisiinkomen. Belangrijk is dat het voldoende is om er zelfstandig van te kunnen betaan. Ik ben uitgegaan van € 1000,- per maand voor iedere volwassen Nederlands staatsburger, die ook in Nederland woont.
Als je iedere Nederlander van 18 jaar en ouder (dat zijn ca. 13,5 miljoen personen) een basisinkomen van € 1000,- (ongeveer het bijstandsniveau van een alleenstaande vanaf 21 jaar) per maand geeft, kost dat jaarlijks 162 miljard.
De uitgaven aan sociale zekerheid bedroegen in 2019 ca. 81 miljard. Deze uitgaven vervallen grotendeels. Als we 11 miljard apart houden voor knelpunten, verdienen we 70 miljard terug. Het vervallen van de basisbeurs levert nog eens 2 miljard op. Resteert een tekort van 90 miljard, dat nog een stuk lager zal zijn, als je besparingen op andere uitgaven zoals toeslagen en uitvoeringskosten meeneemt. Ik reken heel behoudend verder met een tekort van 90 miljard .
Hoe kom je aan 90 miljard op jaarbasis? Allereerst willen we dat het voor iedereen, ook voor de mensen met de laagste inkomens en de kleinste baantjes, interessant blijft om een extra inkomen te verwerven. Dat betekent dat er de loon- en inkomstenbelasting voor de grote meerderheid verlaagd wordt. Voor zeer hoge inkomens en voor (forse) vermogens wordt de belasting juist verhoogd.
De werkgever stort de helft van het "oude" brutoloon terug naar de staat tot een maximum van € 1000,- . De andere helft gaat naar de werknemer. Dat levert 79 miljard op . Bij hogere "oude" lonen dan € 2000,- wordt over het meerdere belasting geheven, net als nu. Dat levert geschat 30 miljard op.
Iedereen in loondienst ontvangt bovenop de € 1000,- basisinkomen de helft van het oorspronkelijke brutoloon.. De werkgever stort de andere helft terug naar de staat, tot een maximum van € 1000,-/maand.. Voor de werkgever verandert er op dit punt dus niets. Als het oorspronkelijke bruto loon € 1000,- bedroeg, wordt het netto inkomen nu € 1000,- basisinkomen, plus de helft van het oorspronkelijke loon van € 1000,-, wordt samen € 1500,-. Bij een oorspronkelijk brutoloon van € 2000,- wordt het netto inkomen € 1000,- basisinkomen plus de helft van € 2000,- wordt € 2000,-
Voor alle bruto lonen die oorspronkelijk hoger dan € 2000,-/maand waren, wordt het deel onder de € 2000,- behandeld als hierboven en het meerdere belast. Dat kan via de huidige of aangepaste schalen en tarieven.
De inkomstenbelasting op extra inkomen boven het basisinkomen: 6,6 miljoen personen betalen hun hele basisinkomen terug (aantal personen met jaarlijks persoonlijk inkomen > 2000 euro/maand bron CBS november 2019) dat levert jaarlijks ruim 79 miljard euro op.
Daarbovenop betalen diegenen die meer verdienen dan € 2000/maand verdienen natuurlijk ook nog inkomstenbelasting. Gemiddeld bestaat een huishouden uit 2,2 personen. Dat betekent dat huishoudens waarvan het jaarinkomen meer is dan 26400 euro ook gaan bijdragen aan de reguliere loon- en inkomstenbelasting. Dat betreft bijna 80% van de huishoudens. Iets minder dan 40% van de particuliere huishoudens heeft zelfs een jaarinkomen > ca. 52800 euro. Ik schat de belastingopbrengst op de helft van de huidge 60 miljard, dus 30 miljard.
Dezelfde regels gaan we toepassen op ontvangers van AOW met een aanvullend pensioen.
Voor ZZP-ers en andere zelfstandigen geldt datzelfde principe: zij betalen zichzelf uit hun omzet een persoonlijk inkomen. Voor dat persoonlijke inkomen gelden dezelfde regels als voor de loonkosten.
Verder leveren een extra inkomstenbelasting op zeer hoge inkomens zo'n 13 miljard op
Extra belasten zeer hoge inkomens: Voor de echt hoge inkomens, bijv. meer dan €10.000,-/maand, kan het hoogste tarief van de inkomstenbelasting worden verhoogd. Bijvoorbeeld naar 60%. De extra inkomstenbelasting voor inkomens > 120.000,- euro/jaar levert naar verwachting jaarlijks ruim 13 miljard op (CBS bron inkomens 2017-2018 geeft ca 440.000 personen met een jaarinkomen > 100.000 euro Voor de berekening ben ik uitgegaan van gemiddeld 150.000 euro; deze gaan in de hoogste schaal 20% meer belasting betalen: 60%. Dat levert per veelverdiener zo'n 30.000 euro/jaar op).
In totaal zal de opbrengst van de loon- en inkomstenbelasting stijgen naar 122 miljard (nu 60 miljard). dat betekent dat het gat nog 28 miljard euro bedraagt.
Een extra belasting op grote vermogens levert tenminste 3,6 miljard op.
Extra belasten grote vermogens: De vermogensbelasting voor vermogens van meer dan 1 miljoen euro, gaat bijvoorbeeld naar 2%, boven 10 miljoen naar 3 %, boven 25 miljoen naar 4%. Dit levert 3,6 miljard op. De hogere vermogensbelasting levert jaarlijks tenminste 3,6 miljard euro op (CBS 2017 vermogens ruim 179.000 huishoudens met een vermogen > 1 miljoen euro à 2%)
en een hogere erfbelasting op grote erfenissen zeker meer dan de huidige 2 miljard.
Extra belasten grote erfenissen: Erfgenamen die meer dan 1 miljoen euro ontvangen in een erfenis, betalen 51% belasting over het meerdere aan de staat. De erfgenamen hebben dit vermogen niet zelf verdiend en je voorkomt daarmee het vormen en instandhouden van een rijke elite door geboorte. Het is onduidelijk wat hiervan de opbrengsten zijn, maar zeker hoger dan de huidige 2 miljard,
Bedrijven (ook ZZP-ers en andere zelfstandigen) betalen omzetbelasting/BTW over hun omzet in Nederland. Door de sterke koopkrachtverbetering voor de lagere inkomens, zullen de inkomsten uit omzetbelasting/BTWl (in 2019 59,6 miljard) waarschijnlijk toenemen. 25% groei levert de schatkist 15 miljard extra op .
Bedrijven betalen winstbelasting over de omzet in Nederland na aftrek van de kosten in Nederland, waaronder de loonkosten en de betaalde omzetbelasting/BTW. Naar verwachting zal de vennootschapsbelasting (in 2019 25 miljard) vergelijkbaar (25%) toenemen. Dat levert de schatkist zo'n 6 miljard euro op.
Hiermee is het gat grosso modo gedicht.
En verder: op weg naar een circulaire economie (zero ecological footprint):
Een andere bron van inkomsten, die vooral bedoeld is om een meer circulaire economie te creeëren en de klimaatverandering tegen te gaan, is een heffing op uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. Het commercieel verkopen van uitstootrechten is een perverse maatregel die het probleem vooral verplaatst naar armere landen en dat gaan we dus niet doen.
Voor andere vormen van vervuiling moet op dezelfde wijze vervuilingsbelasting worden geheven.
Hierbij moet de hele (evt. grensoverschrijdende) levenscyclus van een product in ogenschouw worden genomen: productie, transport en distributie, gebruik en afstoten. Dus ook de uitstoot/vervuiling in andere landen voorzover nog niet in dat land betaald. De producten die zijn geproduceerd of waarvan het afval wordt verwerkt in een land met weinig milieuregels, worden hier dus duurder, datzelfde geldt natuurlijk ook voor milieuvervuilende producten waarvan de gehele levenscyclus zich in Nederland afspeelt.. Dit hele systeem kan opgezet worden naar analogie van de BTW.
Er zal dus voor ieder product of dienst een "ketenboekhouding" moeten worden bijgehouden voor de hele levenscyclus van een ,
Voorlopig beginnen we met het belasten van emissies van broeikasgassen in Nederland zelf. In 2018 werd er ca. 180 megaton broeikasgassen in de atmosfeer geloosd. Belast je dat om te starten met 10 euro per ton, dan levert dat het eerste jaar 1,8 miljard op. Als we de belasting per ton ieder jaar met 10 euro verhogen, tot 50 euro/ton na 5 jaar, komt dat op 9 miljard aan inkomsten. Dit bedrag neemt uiteraard af, naarmate er minder uitstoot komt.